HADES & CERBERUS

Tượng thần Zeus ở Olympia của ông là một trong Bảy kỳ quan thế giới cổ đại. Phidias cũng thiết kế những bức tượng của nữ thần Athena ở Athenian Acropolis, còn có tên khác là Athena Parthenos bên trong đền Parthenon, và Athena Promachos, một bức tượng đồng khổng lồ của Athena đứng giữa Parthenon và Propylaea, một cánh cổng vĩ đại sử dụng như lối vào Acropolis ở Athens. Phidias là con trai của Charmides của Athens. Người Hy Lạp cổ đại tin rằng thầy của ông là Hegias và Ageladas.

Bức hoạ Phidias chỉ dẫn bức tượng Frieze trong đền Parthenon cho các bạn bè được vẽ bởi Sir Lawrence Alma-Tadema năm 1868

HADES – VUA CỦA THẾ GIỚI NGẦM, THẦN CỦA NGƯỜI CHẾT VÀ SỰ GIÀU SANG

Trong thần thoại Hy Lạp, Hades (tiếng Hy Lạp: Άδης), hay còn gọi là Aides, vừa là địa ngục, nơi cai quản của thần Hades, vừa là tên của vị thần này. Người La Mã gọi Hades với tên Pluto. Trong thần thoại La Mã, Hades/Pluto còn được biết đến với tên gọi Dis Pater và Orcus. Aita là tên gọi của một vị thần khác có địa vị tương tự như Hades trong tôn giáo của người Etruscan.

Thần Hades là con trưởng của Cronus và Rhea, và là anh của Zeus và Poseidon. Hades cùng với anh em mình đánh bại các Titan và từ đó chia quyền cai quản thế giới: Zeus nhận lấy bầu trời, Poseidon ở đại dương, Hades cai quản địa phủ và mặt đất nằm trong quyền lực của cả ba người. Vì Hades là thần cai quản địa phủ, nơi phán xét linh hồn người chết, nhiều người vẫn nhầm Hades với thần chết.

Biểu tượng gắn liền với Hades là Mũ Tàng Hình, con chó ngao ba đầu Cerberus, sừng sung túc, quyền trượng, cây trắc bá, cây thủy tiên và chìa khóa. 

Hades và Cerberus trong Meyers Konversationslexikon năm 1888

Trong điện ảnh:

Trong hầu hết các tác phẩm điện ảnh (đặc biệt là 2 bộ phim Clash of the Titans (2010) và Wrath of the Titans (2012) do tài tử Ralph Finness đảm nhận vai Hades) Hades được tạo hình với hình ảnh là người đàn ông lớn tuổi, râu dài, khuôn mặt khắc khổ, luôn mặc đồ đen, tay cầm cây trượng 2 chạc và luôn luôn căm thù Zeus vì Zeus được cai quản bầu trời, nơi tràn ngập ánh sáng và tiếng cười nói của vạn vật còn ông thì lại ở nơi âm ty lạnh lẽo, nơi chỉ có cái chết ngự trị. Điều này vô tình đã làm mọi người hiểu lầm về vai trò và sự thật về ông.

Tạo hình diễn viên Ralph Finness trong vai Hades trong Clash of the Titans (2010) và Wrath of the Titans (2012)

Hades địa phủ:

Trong thần thoại Hy Lạp xưa, Hades là nơi ảm đạm, tối tăm, nơi linh hồn người chết tìm đến. Triết học Hy Lạp sau này thêm vào ý tưởng rằng linh hồn người chết sẽ bị phán xét ở địa phủ, tùy theo công tội mà thưởng phạt. Rất ít người phàm trần, trong số đó có Heracles, Aenas và Psyche, có thể đặt chân đến địa phủ mà có thể quay về.

Địa phủ được chia thành 3 vùng: vườn địa đàng Elysian (Elysium) dành cho linh hồn người tốt và anh hùng, vườn Asphodel dành cho người thường, và địa ngục Tartarus nơi giam giữ, và trừng phạt những linh hồn tội lỗi, độc ác và phản trắc. Sự phân chia này thực ra không nhất quán trong thần thoại. Có một số truyền thuyết lại kể về vườn Hesperides, nơi dừng chân của các anh hùng.

Trên đường đến địa phủ, người chết phải dùng một đồng tiền (mà thân nhân đặt vào miệng họ) để nhờ người lái đò Charon giúp vượt sông Acheron. Trong tác phẩm Aenid, Virgil kể về linh hồn của những kẻ ăn mày và những kẻ cô độc, vì không được chôn cất tử tế, phải dạt lại bên bờ sông, không có tiền để đi đò sang sông. Bờ bên kia sông được canh giữ bởi con chó ngao ba đầu Cerberus. Vượt qua Cerberus, linh hồn người chết tiến vào địa phủ để được phán xét.

Có năm dòng sông chảy qua địa phủ, mỗi dòng đều mang ý nghĩa tượng trưng riêng: Acheron (đau khổ, bất hạnh), Cocytus (than khóc), Phlegeton (lửa), Lethe (quên lãng), Styx (căm ghét). Trong số này, Styx, chia cắt ranh giới giữa dương gian và địa ngục, đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong thần thoại Hy Lạp, đến mức có thể ràng buộc lời thề của thần linh: Zeus thề rằng sẽ ban cho Semele bất cứ thứ gì nàng yêu cầu, và buộc phải thực hiện đúng lời thề, dẫn đến cái chết của Semele. Lời thề tương tự của thần mặt trời Helios đối với con trai mình, Phaeton cũng dẫn đến cái chết của anh ta. Trong một huyền thoại khác, tiên nữ Thetis, mẹ của Achilles, đã cầm gót chân đứa con sơ sinh của mình, nhúng cả thân người đứa bé xuống nước sông Styx, giúp Achiles trở nên bất khả xâm phạm ở mọi nơi trên cơ thể, chỉ trừ gót chân.

Hades thần cai quản địa phủ:

Trong thần thoại Hy Lạp, Hades (vị thần vô hình), chủ nhân của địa phủ, là con trai trưởng của Titan Cronus và Rhea. Vì lo sợ bị lật đổ, Cronus đã nuốt sống tất cả những đứa con của mình vào bụng khi họ mới được sinh ra. Duy chỉ có Zeus, vị thần cuối cùng, may mắn thoát khỏi số phận đó, khi trưởng thành, đã thành công trong việc giải thoát những người anh chị của mình, và cùng họ lật đổ Cronus và kết thúc sự thống trị của các Titan. Trong cuộc chiến đó, 3 Cyclop con trai của Uranus được các vị thần giải thoát khỏi Tartarus đã dâng cho Zeus lưỡi tầm sét, cho Poseidon lưỡi giáo ba chĩa, và cho Hades mũ tàng hình (tuy nhiên có tài liệu lại cho rằng các Cyclop đã dâng cho Hades một cây trượng 2 đầu, còn chiếc mũ tàng hình thì do sau này khi con quái vật Typhon gây chiến tranh với các vị thần Olympus nó đã phun chất độc vào mặt Hades khiến ông trở nên xấu xí và đáng sợ do đó mà ông đã tự rèn ra chiếc mũ tàng hình để tránh mọi người nhìn thấy mình).

Đêm trước trận đánh, Hades đội mũ tàng hình, xâm nhập vào căn cứ của các Titan, và phá hủy hết tất cả vũ khí của họ. Sau chiến thắng, Hades cùng với 2 em gái của mình là Demeter, Hera và 2 em trai cùng một người chị gái là Zeus, Poseidon và Hestia trở thành 6 vị thần đầu tiên thống trị trên đỉnh Olympus. Hades, Poseidon và Zeus rút thăm để phân chia lãnh địa cai quản: Zeus giữ lấy bầu trời, Poseidon nhận lấy biển khơi, và Hades cai quản địa phủ, nơi linh hồn người chết tìm đến, và tất cả lãnh địa bên dưới mặt đất. Trở thành một trong ba vị thần tối cao của Hy Lạp.

Mặc dù quan niệm đương đại vẫn gắn liền cái chết với sự xấu xa, độc ác, Hades trong thần thoại lại là người có khuynh hướng nhân hậu. Ông thường được miêu tả rất tự tại, điềm tĩnh, chứ không độc ác. Là người đứng giữa sự sống và cái chết, Hades thực chất là vị thần gìn giữ sự cân bằng của tạo hóa.

Hades cai quản tất cả linh hồn trong địa hạt của mình thông qua những phụ tá dưới quyền ông. Ông tuyệt đối ngăn cấm và sẽ nổi giận nếu bất cứ ai dưới quyền mình rời khỏi địa phủ hoặc trộm lấy linh hồn từ địa phủ. Cơn thịnh nộ của Hades và những hình phạt mà nó mang đến là cái giá rất đắt phải trả cho những kẻ trốn tránh cái chết hoặc chọc giận ông, như đối với Sisyphus và Pirithous.

Người phối ngẫu của Hades là Persephone, con gái của Zeus và Demeter (Nữ thần thiên nhiên, nông nghiệp và mùa màng). Do Persephone không sẵn lòng phục tùng Hades, cô đã bị Hades bắt cóc khi đang hái hoa trên cánh đồng của Nysa. Hades đã bí mật đưa cho Persephone một hạt lựu để ăn mà cô không hề biết nó sẽ khiến cô không bao giờ có thể quay trở về vĩnh viễn bên mẹ mình. Với người Hy Lạp, lựu là biểu tượng của vợ chồng, vì thế coi như Persephone có mối quan hệ ràng buộc, nàng trở thành vợ chính thức của Hades, nữ hoàng của địa phủ. 

Bức tranh sơn dầu mô tả cảnh Hades bắt cóc Persephone, thuộc quyền sở hữu của Missing Link Antiques, thế kỷ thứ 18

Tổng hợp: Trâm Anh Art

(Nguồn: Cartwright, Mark, 2015; Hades – Wikipedia, 2020; Andrew Stewart)