Đồng hồ chế tạo mô phỏng hoạt động của bánh xe nước.
Bánh xe nước, còn gọi là guồng nước hay cọn nước là một cỗ máy dùng để chuyển đổi năng lượng của dòng nước chảy hoặc rơi thành các dạng năng lượng có ích, thường là trong một cối xay nước. Một bánh xe nước bao gồm một bánh xe (thường làm từ gỗ hoặc kim loại), với nhiều lưỡi hoặc xô được sắp xếp ở vành bánh xe ngoài, tạo thành bề mặt dẫn động. Phổ biến nhất là, bánh xe được đóng theo chiều dọc vào một trục bánh xe nằm ngang, nhưng cũng có thể được đóng theo chiều ngang vào một cái cán nằm dọc. Bánh xe dọc có thể truyền năng lượng hoặc là qua trục bánh xe, hoặc là qua một vòng bánh răng và làm cho dây đai hoặc bánh răng chuyển động; bánh xe ngang thường trực tiếp làm cho tải của nó chuyển động.
Bánh xe nước vẫn được sử dụng thương mại mãi đến tận thế kỷ 20 nhưng chúng giờ không còn được ưa chuộng nữa. Có thể sử dụng bánh xe nước để xay bột mì trong cối xay bột, nghiền gỗ thành bột để làm giấy, đánh búa sắt đã rèn, gia công trên máy, ép quặng và nghiền sợi để sử dụng cho sản xuất vải.
Một số bánh xe nước được duy trì bởi nước từ ao nhà máy xay, thứ được hình thành khi một dòng chảy bị xây đập ngăn lại. Kênh dẫn nước tới hoặc từ bánh xe nước thì được gọi là một kênh đào nhà máy xay. Dòng nước mang nước từ ao nhà máy xay tới bánh xe nước gọi là dòng nước đầu; dòng nước mang nước đi sau khi nó rời khỏi bánh xe thì thường được gọi là dòng nước đuôi.
Vào giữa cho tới cuối thế kỷ 18 sự nghiên cứu mang tính khoa học về bánh xe nước của John Smeaton đã dẫn tới những sự gia tăng quan trọng trong năng suất, cung cấp năng lượng cho cuộc Cách mạng công nghiệp.
Bánh xe nước bắt đầu bị thay thế bởi tuabin, nhỏ hơn, ít đắt đỏ hơn và có hiệu quả cao hơn, được phát triển bởi Benoît Fourneyron, bắt đầu với mẫu đầu tiên của ông vào năm 1827. Các đập thủy điện cũng có thể được xem là hậu duệ của bánh xe nước, vì chúng cũng lợi dụng chuyển động của dòng nước chảy từ độ cao xuống.
Ở Việt nam bánh xe nước thường được gọi là guồng nước (ở vùng núi Tây Bắc còn được gọi là cọn nước) là một phần của lịch sử nông nghiệp và nông thôn của nền văn minh lúa nước, một phần máu thịt của bức tranh làng quê thời quá vãng.
Ra đời từ nhu cầu thủy lợi và sinh hoạt, guồng nước được làm ra nhằm tận dụng sức nước từ các dòng chảy tự nhiên để đưa nước lên cao, dẫn nước về các ruộng đồng và thôn bản.
Quá trình làm mỗi chiếc guồng là cả một kỳ công với những bí quyết được truyền lại từ nhiều thế hệ. Tất cả vật liệu để làm cọn đều có nguồn gốc từ núi rừng như tre, nứa, gỗ, lạt, song, mây, vầu…
Để làm guồng nước thoạt tiên người ta dựng cái trục quay trên một giá đỡ, ngày nay có thể dùng vòng bi lồng vào khớp trục, nhưng xưa kia chỉ có giá đỡ bằng chạc cây và đặt vào đó một nửa khoanh vầu tròn. Trục có thể quay lẹ làng trên đó.
Người ta dùng tre và vầu kết hai vòng lớn làm đường kính bánh guồng, và những nan hoa nối chéo từ trục sang hai vòng bánh, tức là nan hoa từ điểm trục bên này vắt chéo qua vòng bên kia. Nơi tiếp giáp của các nan hoa bên trong guồng, người ta cài tiếp hai vòng hai bên điểm tiếp giáp để lực giữ guồng được khỏe. Đầu guồng sẽ cài những quạt đan để nước đập vào đó và kề luôn đó là những ống bương múc nước, rồi liên tục chuyền nước vào hệ thống máng.
Một vài chi tiết khác được gia cố ở trục, điểm kết nan hoa. Tất cả guồng được buộc bằng một loại dây rừng rất bền và dẻo.
Hình ảnh các guồng nước (bánh xe nước) như những bánh xe khổng lồ chậm rãi quay những vòng quay đều đều bên những dòng sông, dòng suối đã trở một thành nét đặc trưng của nông nghiệp và làng quê Việt Nam.
Guồng nước ở Quảng Ngãi (những năm 1925-1935)
Guồng nước trên sông Đà Rằng (chụp năm 1930)
Guồng nước đưa nước từ sông Trà Khúc vào ruộng, Quảng Ngãi (1926)
Một guồng xe nước cao gần 10 mét tại Tiên Yên, Bắc Kỳ
Guồng nước ở Bắc Kỳ giúp đưa nước từ suối lên ruộng
Tổng hợp: Trâm Anh Art
(Nguồn: Anhxua; Musson, Robinson, 1969)
5/5 - (2 bình chọn)
Kích thước:
. Chiều cao: 47 cm . Chiều rộng: 40 cm . Chiều sâu: 22,5 cm
Đồng hồ chế tạo mô phỏng hoạt động của bánh xe nước.
Bánh xe nước, còn gọi là guồng nước hay cọn nước là một cỗ máy dùng để chuyển đổi năng lượng của dòng nước chảy hoặc rơi thành các dạng năng lượng có ích, thường là trong một cối xay nước. Một bánh xe nước bao gồm một bánh xe (thường làm từ gỗ hoặc kim loại), với nhiều lưỡi hoặc xô được sắp xếp ở vành bánh xe ngoài, tạo thành bề mặt dẫn động. Phổ biến nhất là, bánh xe được đóng theo chiều dọc vào một trục bánh xe nằm ngang, nhưng cũng có thể được đóng theo chiều ngang vào một cái cán nằm dọc. Bánh xe dọc có thể truyền năng lượng hoặc là qua trục bánh xe, hoặc là qua một vòng bánh răng và làm cho dây đai hoặc bánh răng chuyển động; bánh xe ngang thường trực tiếp làm cho tải của nó chuyển động.
Bánh xe nước vẫn được sử dụng thương mại mãi đến tận thế kỷ 20 nhưng chúng giờ không còn được ưa chuộng nữa. Có thể sử dụng bánh xe nước để xay bột mì trong cối xay bột, nghiền gỗ thành bột để làm giấy, đánh búa sắt đã rèn, gia công trên máy, ép quặng và nghiền sợi để sử dụng cho sản xuất vải.
Một số bánh xe nước được duy trì bởi nước từ ao nhà máy xay, thứ được hình thành khi một dòng chảy bị xây đập ngăn lại. Kênh dẫn nước tới hoặc từ bánh xe nước thì được gọi là một kênh đào nhà máy xay. Dòng nước mang nước từ ao nhà máy xay tới bánh xe nước gọi là dòng nước đầu; dòng nước mang nước đi sau khi nó rời khỏi bánh xe thì thường được gọi là dòng nước đuôi.
Vào giữa cho tới cuối thế kỷ 18 sự nghiên cứu mang tính khoa học về bánh xe nước của John Smeaton đã dẫn tới những sự gia tăng quan trọng trong năng suất, cung cấp năng lượng cho cuộc Cách mạng công nghiệp.
Bánh xe nước bắt đầu bị thay thế bởi tuabin, nhỏ hơn, ít đắt đỏ hơn và có hiệu quả cao hơn, được phát triển bởi Benoît Fourneyron, bắt đầu với mẫu đầu tiên của ông vào năm 1827. Các đập thủy điện cũng có thể được xem là hậu duệ của bánh xe nước, vì chúng cũng lợi dụng chuyển động của dòng nước chảy từ độ cao xuống.
Ở Việt nam bánh xe nước thường được gọi là guồng nước (ở vùng núi Tây Bắc còn được gọi là cọn nước) là một phần của lịch sử nông nghiệp và nông thôn của nền văn minh lúa nước, một phần máu thịt của bức tranh làng quê thời quá vãng.
Ra đời từ nhu cầu thủy lợi và sinh hoạt, guồng nước được làm ra nhằm tận dụng sức nước từ các dòng chảy tự nhiên để đưa nước lên cao, dẫn nước về các ruộng đồng và thôn bản.
Quá trình làm mỗi chiếc guồng là cả một kỳ công với những bí quyết được truyền lại từ nhiều thế hệ. Tất cả vật liệu để làm cọn đều có nguồn gốc từ núi rừng như tre, nứa, gỗ, lạt, song, mây, vầu…
Để làm guồng nước thoạt tiên người ta dựng cái trục quay trên một giá đỡ, ngày nay có thể dùng vòng bi lồng vào khớp trục, nhưng xưa kia chỉ có giá đỡ bằng chạc cây và đặt vào đó một nửa khoanh vầu tròn. Trục có thể quay lẹ làng trên đó.
Người ta dùng tre và vầu kết hai vòng lớn làm đường kính bánh guồng, và những nan hoa nối chéo từ trục sang hai vòng bánh, tức là nan hoa từ điểm trục bên này vắt chéo qua vòng bên kia. Nơi tiếp giáp của các nan hoa bên trong guồng, người ta cài tiếp hai vòng hai bên điểm tiếp giáp để lực giữ guồng được khỏe. Đầu guồng sẽ cài những quạt đan để nước đập vào đó và kề luôn đó là những ống bương múc nước, rồi liên tục chuyền nước vào hệ thống máng.
Một vài chi tiết khác được gia cố ở trục, điểm kết nan hoa. Tất cả guồng được buộc bằng một loại dây rừng rất bền và dẻo.
Hình ảnh các guồng nước (bánh xe nước) như những bánh xe khổng lồ chậm rãi quay những vòng quay đều đều bên những dòng sông, dòng suối đã trở một thành nét đặc trưng của nông nghiệp và làng quê Việt Nam.
Guồng nước ở Quảng Ngãi (những năm 1925-1935)
Guồng nước trên sông Đà Rằng (chụp năm 1930)
Guồng nước đưa nước từ sông Trà Khúc vào ruộng, Quảng Ngãi (1926)
Một guồng xe nước cao gần 10 mét tại Tiên Yên, Bắc Kỳ
Guồng nước ở Bắc Kỳ giúp đưa nước từ suối lên ruộng
